Observeren dag 3 Hoe leer ik observeren

Vandaag geef ik één van de behandelde topics weer: de lezing van een verzorgster (= bij ons Pedagogisch medewerker) en groepleidster (= hoofdverantwoordelijke van een groep, iemand met veel ervaring als verzorgster, die o.a. jongere leidsters helpt om het werk te leren). Zij vertelt in de lezing hoe zij heeft geleerd de kinderen te observeren. Dit topic sluit aan bij het topic 'observeren introductie' van 2 juni. De tekst tussen de sterretjes * geven mijn ideeën, gedachten of gevoel weer bij hetgeen deze verzorgster vertelde.

Hoe heb ik (verzorgster en groepsleidster van een Pikler-groep) geleerd de kinderen in de groep te observeren.

Vanaf het begin dat ik begon met werken in het Pikler-huis, werd mij verteld dat ik om mijn werk goed te kunnen doen, de kinderen moest observeren. Een quote die de ervaren verzorgsters gebruikten was: "Take a peek at what I'm doing." Maar door alleen een kijkje te nemen, kun je niet leren hoe het zelf te doen. het is een lang proces om de verzorging volgens de Pikler benadering aan de kinderen te geven en te leren hoe te observeren.
Ik startte met observeren voordat ik daadwerkelijk mijn werk als verzorgster begon. Ik zat in de groep, als een externe observant, met een notitieboek en aan de hand van concrete vragen of opdrachten observeerde ik de kinderen. *Dit ga ik volgende week doen in de Pikler dagopvang en ik kijk er ontzettend naar uit!*
Na elke observatie werd deze met een ervaren verzorgster of andere professional (bijv. pedagoog van de groep) besproken. Er werd niet alleen gesproken over wat ik bij de kinderen had gezien, maar ook mijn eigen gevoel hierbij. Dat laatste hielp mij om de kinderen te begrijpen, wat en waarom zij iets doen. Bij de observatie, moet de observator altijd proberen vanuit het gezichtspunt van de kinderen te kijken, zich in hen verplaatsen. De observant moet ook rekening houden met het feit dat de groepsatmosfeer verandert als er een observator in de groep is. Hier zie je een verschil met observatie door de verzorgster/ Pedagogisch medewerker zelf: er is geen verstoring van de groep. Een ander verschil tussen de observatie door een externe observator of door de verzorgster/ Pm'er is dat de externe observator de kinderen niet echt hoeft te leren kennen om hen te observeren, maar het doel van de verzorgster/ Pm'er is: "Ik ben oprecht geïnteresseerd in het kind en ik wil het kind heel goed leren kennen". Dat is een basale factor in de observatie van de verzorgster/ Pm'er en deze heeft ook een zeer grote verantwoordelijkheid tegenover de ouders. *Hun kind is namelijk hun kostbaarste bezit wat zij aan ons toevertrouwen!*
Na een aantal observaties als externe observator, startte ik als verzorgster van één baby, welke ik ook al een aantal keer als externe observator had geobserveerd. *Wat een respectvolle benadering om eerst een kind te leren kennen en dan als verzorgster te starten met de verzorging van dat ene kind en wat een waardevolle manier om het vak als verzorgster goed te leren in de praktijk onder de deskundige leiding van een ervaren verzorgster, hoe anders dan bij ons..... Vergelijk hier ook de respectvolle gewenningsperiode voordat een kind daadwerkelijk aan de dagopvang gaat deelnemen (http://skdt.waarbenjij.nu/reisverslag/4542971/piklerdagopvang-en-piklerbenadering-in-gezinnen )*
Als verzorgster van één baby startte ook mijn taak als observator tijdens mijn werk met de kinderen. Omdat vanaf het begin van mij verwacht werd om te observeren, werd ik als het ware 'gedwongen' dit te doen. De ochtendploeg heeft als taak de observaties door te geven aan de middagploeg, deze observaties na een dienst vast te leggen in het dagboek van het kind/ de kinderen en maandelijks moest er van de kinderen een overzicht worden geschreven: o.a. wat en hoeveel de kinderen eten, waarmee zij speelden, welke bewegingen/ posities de kinderen deden. Deze 'geforceerde' houding transformeerde bij mij tot een innerlijke behoefte om te observeren en oprechte interesse in de kinderen.
Daarnaast gebeurde het dat(, wanneer er iets niet goed ging met een kind,) ik op mijzelf ging reflecteren: "Wat en hoe ging ik met het kind om, kan ik het anders doen met het kind en hoe?" Het kind werd als een spiegel voor mij, ik ging ook naar mijzelf kijken. Uiteindelijk kon ik bewust alle aspecten van een kind observeren tijdens mijn werk met de kinderen. Wat mij ook heel erg heeft geholpen, is het schema van de ontwikkelingsstappen *(© Entwicklungsbogen von Judit Falk, Pikler Lóczy Institut), welke de gemiddelde ontwikkeling én marges 'eerder dan gemiddeld' en 'later dan gemiddeld' weergeven*, dit schema hielp mij om niet méér van een kind te verwachten en dat het oké is wat een kind doet. Voor mij was het een lang proces om de cues van de kinderen te leren lezen. Ik focuste daarom eerst op de techniek van bijv. de verzorging en toen ik deze goed beheerste kon ik het kind observeren, zijn cues lezen en aansluiten bij het kind, door bijv. tijd te geven.
Omdat de beginnende verzorgster met één kind startte, kon zij geleidelijk kinderen leren observeren en hun cues leren lezen. Daarna kwam de vraag, als ik de zorg voor meer kinderen heb, hoe kan ik hen allemaal observeren/ aandacht voor hen hebben. Wat hielp was de indeling van de ruimte: open deuren en een doorkijkraam in de badkamer, waardoor ik zicht had op de speelruimte. Daarnaast heeft de volgende tip mij ontzettend geholpen: Voordat je met de zorg (1 op 1) van een kind start, kijk eerst om je heen, voordat je het kind opneemt. Op die manier kun je zien wat de kinderen aan het doen zijn, of dat een kind moe is, zodat je het in bed kunt leggen voordat je met de zorg (1 op 1) begint of wanneer een jonge baby te ver van het spelmateriaal ligt, je kunt dan het materiaal dichter in zijn buurt leggen. Het zelfde doe je als je de zorg (1 op 1) met een kind hebt afgerond. Op deze manier merkten alle kinderen dat ik goed voor hen zorgde en konden zij vredig spelen terwijl ik één kind (1 op 1) verzorgde.
Het is ook belangrijk om de 'stille kinderen' (die altijd vredig spelen en rustig op hun beurt wachten) extra goed in de gaten te houden. Het is makkelijker om de kinderen te zien die zich laten horen dan de stille kinderen. Het kan gebeuren dat deze 'stille' kinderen minder goed ontwikkelen doordat zij te weinig aandacht krijgen.
De volgende stap voor mij was om zorg te dragen voor meer kinderen en hen dus ook te observeren. Tegelijkertijd volgde ik ook theoretische studies om meer te weten te komen over de ontwikkeling en de observatie van kinderen. Voor deze studie moest ik praktijkmateriaal meebrengen en wij spraken met elkaar over de moeilijkheden die we in het werk ervoeren en reflecteerden wij op onszelf. Ik leerde door naar de films van mijzelf te kijken om mij te verplaatsen in het kind en vanuit het perspectief van de kinderen te kijken. *Dit hebben wij vandaag ook gedaan aan de hand van materiaal van één van de cursisten. Wat een waardevolle en leerzame manier om naar filmbeelden te kijken!*
Ik startte met het opleiden van nieuwe verzorgsters en ik vond het zelfs moeilijker om anderen te leren de kinderen te observeren. Het betekende dat ik hen niet direct kon vertellen wat zij moesten zien, maar als zij mij hun observaties vertelden, moest ik hen toch zeggen of zij iets 'goed' of 'niet goed' hadden gezien en dit op een respectvolle manier, in een gelijkwaardige relatie. Mijn eigen training als beginnend verzorgster hielp mij om andere beginnende verzorgsters te trainen. Wat belangrijk is dat wij, om ons werk te blijven verbeteren, altijd moeten blijven observeren en we moeten accepteren, dat ook al kun je goed observeren, je niet alles kunt zien. Wij moeten altijd onszelf en elkaar blijven monitoren om onszelf te verbeteren, omdat dit het welzijn van de kinderen bevordert! We moeten onze observaties bespreken met collega's en het is belangrijk om een externe blik te hebben, van bijvoorbeeld de pedagoog/ locatiemanager, die ons goede feedback kan geven. We moeten observaties, reflecties en gevoelens delen om te checken of je iets hetzelfde/ juist ziet.
Observeren kun je niet alleen, het is altijd teamwork!